werkwoordsstructuur

Werkwoordstructuur (ook wel werkwoordstructuur genoemd) is de beschrijving van hoe werkwoorden in Nederlandse zinnen geplaatst worden. Het omvat de positie van het finite werkwoord in hoofd- en bijzin, de volgorde in samengestelde tijden, en kenmerken zoals scheidbare werkwoorden en inversie bij vragen. De regels zijn overwegend descriptief en variëren soms afhankelijk van de zinsdelen en de gebruikte werkwoordsvormen.

In een hoofdzin staat het finite werkwoord meestal op de tweede positie. Dit heet de V2-regel. Het onderwerp kan na het werkwoord volgen wanneer er een zinsdeel voorop staat, bijvoorbeeld: "Vandaag ga ik naar huis." Een ja/nee-vraag laat het werkwoord naar het begin verschuiven: "Gaat hij naar huis?" In zinnen met meerdere onderdelen blijft hetDutch finite werkwoord in de tweede positie, ook wanneer adverbiale zinsdelen vooraan staan.

In een bijzin (waaronder vinitwoorden zoals 'dat', 'omdat', 'wanneer') staat het finite werkwoord vaak aan het eind van de bijzin. Voorbeeld: "Ik denk dat ik naar huis ga." De klokslagregel bepaalt dat het hoofdwerkwoord in de bijzin naar het einde verhuist, terwijl het werkwoord in de hoofdzin op zijn plek blijft.

Bij samengestelde tijden en modale werkwoorden gelden speciale afspraken. In voltooide tijden gaat het hulpwerkwoord (hebben of zijn) in de tweede positie staan en staat het voltooid deelwoord aan het eind: "Ik heb het boek gelezen." Bij modale werkwoorden blijft het modale werkwoord finite en staat het hoofdwerkwoord in de infinitief aan het eind: "Ik kan het niet vinden."

Scheidbare werkwoorden kunnen in hoofdzin splitsen (bijv. "Ik sta vroeg op"), terwijl in bijzinnen de voor- en achterdelen meestal als één woord aan elkaar blijven: "dat hij opstaat." Negatie met "niet" volgt doorgaans direct na het finite werkwoord, maar kan variëren afhankelijk van wat er negatief gemaakt wordt; ook negatie van een direct object kan de positie beïnvloeden (bijv. "Ik eet het niet").