transitiefrequenties

Transitiefrequenties zijn statistische maatstaven die aangeven hoe vaak een werkwoord in transitieve contexten voorkomt in een taalcorpus. Een transitieve constructie bevat een direct object (bijv. ik eet een appel); een intransitieve constructie mist dit object (bijv. ik eet). Door transitieve frequenties te bestuderen, wordt inzicht verkregen in het valentiesysteem en de syntactische voorkeuren van werkwoorden.

Metingen gebeuren meestal door grote taalcorpora te annoteren met lemmatisering, part-of-speech tagging en afhankelijkheidsanalyse. Zo kan men tellen hoeveel voorkomens van een specifiek werkwoord transitief zijn vergeleken met alle vormen. De gerapporteerde maat kan een aandeel of een verhouding zijn en kan variëren per genre, register en tijdsperiode.

Toepassingen omvatten lexicografie, grammaticale modellering van argumentstructuren, vergelijkingen tussen talen of dialecten, en steun bij automatische vertaling of taalmodellering. Transitiefrequenties helpen ook bij het beschrijven van valentiepatronen in woordenboeken en bij de evaluatie van diachrone ontwikkelingen.

Voorbeeld: het werkwoord eten verschijnt meestal in transitieve zinnen zoals 'ik eet een appel', maar kan ook in intransitieve of ellipsische vormen voorkomen zoals 'ik eet'. Sommige werkwoorden tonen variatie tussen transitief en intransitief gebruik, wat aanleiding geeft tot verschillende valenties.

Belangrijke caveats betreffen ellipsie, passiefvormen, en het onderscheid tussen directe objecten en indirecte objecten, evenals variatie tussen taalregisters. Daarom geven transitiefrequenties doorgaans indicatieve, niet definitieve patronen en moeten ze altijd worden geïnterpreteerd in de context van het corpus en de annotatie.