tijdsconstructies

Tijdsconstructies verwijzen naar de manier waarop talen tijd uitdrukken in zinnen en in grotere discoursdelen. Ze geven aan wanneer een gebeurtenis zich afspeelt (verleden, heden, toekomst), hoe lang die gebeurtenis duurt en hoe die gebeurtenis zich verhoudt tot andere gebeurtenissen in de tijd. Ze spelen een centrale rol bij de relatie tussen tijd, aspect en temporele betekenis in narratie en beschrijving.

Ze bestaan uit verschillende onderdelen. Ten eerste zijn er grammaticale tijdmarkeringen zoals verleden, heden en toekomst, vaak gekoppeld aan aspect (voltooid vs. onvoltooid) om de duur of voltooiing van een gebeurtenis aan te geven. Ten tweede komen temporele adverbia en tijdsbepalingen voor, zoals gisteren, vandaag, morgen, eerder, daarna. Ten derde bestaan er temporele zinsdelen en bijzinnen, zoals wanneer, toen, voordat en nadat, die tijdsrelaties expliciet maken tussen gebeurtenissen. Daarnaast spelen deeltijd- en deictische tijd (waar de spreker zich in het moment bevindt) een rol bij de interpretatie van tijd in een telling of verhaal.

Voorbeelden uit het Nederlands illustreren deze constructies. "Ik ga morgen naar Amsterdam" duidt op toekomstige tijd ten opzichte van nu. "Gisteren regende het" gebruikt een tijdsbepaling om het verleden te situeren. "Toen ik thuiskwam, maakte hij het eten" gebruikt een temporele bijzin met toen om ver coincidence in tijd aan te geven. In zinnen met een hoofdzin in het verleden kan de bijzin ook in het verleden voorkomen, zoals in "Ik wist dat hij kwam" (volgorde van tijden in samengestelde zinnen).

Tijdsconstructies zijn relevant voor taalkunde, taalverwerving en tekstanalyse, omdat ze bepalen hoe gebeurtenissen in de tijd worden gepresenteerd en begrepen.