stamvogels

Stamvogels, in het Nederlands vaak vertaald als stem- of stamvogels, is een term uit de paleontologie die verwijst naar de lijn van voorouders die leidt tot moderne vogels (Aves) maar buiten de kroongroep Neornithes valt. Stamvogels vormen daarmee geen formele monofyletische groep, maar een conceptuele categorie die de vroege verwanten en overgangsvormen beschrijft tussen niet-vliegende reptielachtige dinosauriërs en hedendaagse vogels.

Kenmerkend voor stamvogels is een mosaïek van aviaire en niet-aviaire kenmerken. Veel vindplaatsen leveren dieren op met vleugelstructuren en veerpatronen die op vluchtadaptiveien wijzen, terwijl andere kenmerken zoals tanden, lange staarten of onvolledig gevulde skeletelementen nog voorkomen. Deze mix van eigenschappen illustreert hoe de vogelachtige lijn geleidelijk de kenmerken van moderne vogels verwierf.

Tijd en verspreiding: fossiele stamvogels dateren uit het laat- tot vroege Krijt en het late Jura, ongeveer 160 tot 100 miljoen jaar geleden. Vindplaatsen zijn wereldwijd bekend, met belangrijke ontdekkingen uit Europa (bijvoorbeeld Duitsland) en Azië (met China als rijke bron van vroegvogelige resten). Enkele van de bekendste voorbeelden zijn Archaeopteryx, dat uit het laat-Jura-schiergebied Europa stamde, en diverse Chinese vondsten die de diversiteit van vroege vogels illustreren.

Zekerheid en gebruik: de term stamvogels is geen exacte cladistische groep maar een beschrijvende categorie die helpt bij het bestuderen van de evolutionaire overgang van dinosauriërs naar moderne vogels. Het concept onderstreept de geleidelijke accumulatie van vogelkenmerken langs de stamboom.