samestelling

Samestelling is een taalkundig fenomeen waarbij een nieuw woord ontstaat doordat twee of meer losse woorden of woorddelen aan elkaar worden gevoegd. In het Nederlands wordt meestal gesproken van een samenstelling, maar in sommige bronnen kan de spelling samestelling voorkomen. Het resultaat is een autonoom woord met eigen betekenis die vaak moeilijk precies af te leiden is uit de delen.

Bij samestellingen kunnen verschillende orthografische vormen voorkomen. De meeste samestellingen worden als één woord geschreven (gesloten vorm), zoals fietsband, schoolplein of koffiekopje. Soms ontstaan open samenstellingen, waarbij de delen los van elkaar blijven bestaan (auto band), en soms wordt er een koppelteken gebruikt (trolleybus, wat verder in gebruik kan variëren). De keuze voor gesloten, open of met koppelteken hangt af van factoren zoals de frequentie, de bekendheid van het begrip en taalkundige conventies.

Semantisch gezien vindt er meestal een head-constructie plaats. Het eerste element fungeert vaak als hoofdwoord en bepaalt de categorie van het nieuwe woord, terwijl het tweede element een specificerende of kwalificerende rol heeft. Voorbeelden zijn schoolplein (plein van school) en fietsenrek (rek voor fietsen). Sommige samenstellingen vormen een nieuw concept met een betekenis die niet direct verklaard kan worden uit de delen.

Naast taalkundig gebruik heeft samestelling ook wiskundige en wetenschappelijke betekenissen, waarbij het de samenstelling van elementen of functies aanduidt, zoals de samenstelling van functies in de wiskunde. In die context is de term vaker afgeleid van ‘samenstelling’ dan van taal, maar het concept deelt dezelfde kern: elementen combineren tot een geheel.