receptorselectiviteit

Receptorselectiviteit is de mate waarin een ligand, zoals een geneesmiddel of een endogene neurotransmitter, bindt aan specifieke receptortypen of -subtypes in vergelijking met andere receptoren. Een hoge selectiviteit vergroot vaak de kans op gewenste therapeutische effecten en vermindert de kans op bijwerkingen veroorzaakt door interactie met andere receptoren.

De mate van selectiviteit wordt bepaald door moleculaire compatibiliteit tussen ligand en bindingsplaats, en door chemische eigenschappen zoals grootte, vorm, lading en hydrofobiciteit. Bij orthosterische liganden bindt men aan de activatieplaats en kan selectiviteit ontstaan door verschillen tussen receptortypen in de bindingsruimte. Allosterische liganden binden daarentegen aan een tweede site en kunnen de receptorrespons moduleren, waardoor selectiviteit ook functioneel kan zijn. Biased agonisme, of functionele selectiviteit, verwijst naar de voorkeur voor bepaalde signaalroutes bij dezelfde receptor.

Meetmethoden: affiniteit wordt vaak uitgedrukt in Ki of KD; functionele potentie in EC50 en maximale respons. De selectiviteit kan worden weergegeven als de verhouding van affiniteiten of activiteit tussen doelreceptoren en off-target receptoren (een selectiviteitsindex).

Voorbeelden: sommige geneesmiddelen zijn selectief voor bepaalde β-receptoren (bijv. β1-selectiviteit met minder effect op β2) om hartactiviteit te beïnvloeden zonder bronchospasmen. Ook mu-opioïde receptorselectiviteit ten opzichte van kappa- of delta-receptoren is relevant voor pijnstilling. Antagonisten die AT1-receptoren blokkeren illustreren selectiviteit binnen een receptorfamilie.

Belang: receptorselectiviteit is cruciaal bij geneesmiddelontwerp om therapeutische effecten te maximaliseren en onbedoelde bijwerkingen te verkleinen. Interpretatie moet voorzichtig gebeuren vanwege factoren zoals speciesverschillen, receptorreserve en testomstandigheden.

---