prefixwerkwoorden

Prefixwerkwoorden zijn werkwoorden die ontstaan door een prefix aan een basiswerkwoord toe te voegen. Het voorvoegsel is meestal een bindend morfeem dat samen met de stam een nieuw woord vormt en de betekenis vaak aanzienlijk wijzigt. In het Nederlands komen prefixwerkwoorden voor met verschillende typen prefixen, die zowel onverdeelbaar als scheidbaar kunnen zijn.

Scheidbare prefixen bestaan uit voorvoegsels zoals aan-, op-, uit-, door-, mee- en vergelijkbare woorden. In veel zinnen kan het prefix als een apart partikel optreden en naar het einde van de zin verplaatst worden, bijvoorbeeld: ik zet de radio aan; ik leg het programma even aan de telefoon. In andere gevallen kunnen ze als één geheel blijven staan: een scheidbaar werkwoord met een object kan scheiden, maar een vast samengesteld werkwoord blijft vaak aan elkaar vaststaan in bepaalde constructies.

Onverdeelbare (inseparable) prefixen zijn bijvoorbeeld be-, ver-, ont-, her- en soms ge-. Deze prefixen veranderen de betekenis van de stam doorgaans wezenlijk en het geheel blijft meestal aan één woord vastkleven, bijvoorbeeld beantwoorden, veranderen, ontdekken, herhalen. De prefix kan een causatieve, aspectuele, directionele of herhaling/onthulling nuances toevoegen, afhankelijk van het specifieke werkwoord.

Semantiek en vormgeving: prefixwerkwoorden dragen vaak een betekenisveer die verder gaat dan de som van prefix en stam, waardoor er veel vaste combinaties ontstaan. Spelling- en syntaxisregels verschillen per woord: sommige vormen zijn altijd één woord, andere zijn volledig scheidbaar in de syntaxis, en pronomen volgen specifieke plaatsingsregels.

Zie ook: derivatie, scheidbare werkwoorden, onregelmatige prefixen.