overafhankelijkheid

Overafhankelijkheid is een toestand waarin iemand in meerdere aspecten van het leven sterk afhankelijk is van anderen, vaak op emotioneel, praktisch of financieel gebied. In psychologische en relationele context wordt het gezien als een onevenwichtige verhouding tussen afhankelijkheid en autonomie, waarbij zelfsturing en eigen verantwoordelijkheid beperkt kunnen raken.

De verschijningsvormen komen voor in verschillende relaties, zoals romantische partners, familiebanden of zorgsituaties, en kunnen voorkomen op de werkvloer. Het kan samenhangen met hechtingspatronen, trauma of copingmechanismen, en gaat vaak gepaard met een voortdurende behoefte aan geruststelling, bevestiging of hulp van anderen. In sommige gevallen wordt het ook beschreven als codependentie of als een uiting van onderliggende onzekerheid.

Oorzaken en factoren omvatten een onzekere hechting in de jeugd, zowel overbescherming als verwaarlozing, angst voor afwijzing, lage eigenwaarde en een beperkt sociaal netwerk. Daarnaast kunnen stress, depressie, chronische ziekte of een langdurige afhankelijkheid van anderen de vatbaarheid vergroten. Mechanismen zoals het zoeken naar bevestiging en het vermijden van risico’s spelen een rol.

Gevolgen kunnen zijn: moeite met zelfstandig beslissen, voortdurende verwaarlozing van eigen behoeften, afhankelijkheidsgedrag dat relaties belast en spanningen veroorzaakt, en mogelijk verlies van autonomie en identiteit. In zorgsituaties kan overafhankelijkheid leiden tot burn-out bij de partner of verzorger en tot onevenwichtige gezagsverhoudingen.

Behandeling en aanpak richten zich op het bevorderen van autonomie en gezonde grenzen. Hoewel overafhankelijkheid geen op zichzelf staande diagnose is, kan therapie gericht op assertiviteit, cognitieve gedragstherapie, gezinstherapie en zelfzorg helpen bij het herstellen van evenwicht tussen afhankelijkheid en zelfstandigheid. Het versterken van een breed sociaal netwerk en identiteitsontwikkeling is eveneens belangrijk.