lijktvorming

Lijktvorming is een concept uit de cognitieve en sociale wetenschappen dat verwijst naar het proces waarbij mensen oordelen en verwachtingen vormen op basis van oppervlakkige gelijkenissen of indrukken. Het gaat vaak gepaard met het toeschrijven van kenmerken aan personen, groepen of situaties op grond van beperkte informatie. Lijktvorming kan leiden tot stereotypes en generalisaties, en tot beslissingen die niet op systematische of objectieve criteria zijn gebaseerd.

Oorzaken en cognitieve mechanismen spelen een rol bij lijktvorming, waaronder representativiteitsheuristiek, beschikbaarheidsheuristiek, anchoring en bevestigingsbias. Sociale conditionering, framing en de representatie van groepen in media kunnen deze processen versterken.

Contexten waarin lijktvorming een rol kan spelen, zijn onder meer het dagelijks leven, arbeidsomstandigheden en mediarepresentatie. Zo kan iemand op basis van uiterlijk of eerste indruk een groep mensen verkeerd inschatten, en kan lijktvorming invloed hebben op selectie, beoordeling of promotie. In de media kan berichtgeving leiden tot generalisaties over een bevolkingsgroep. In onderzoek kan lijktvorming leiden tot bias bij beoordelingen of data-analyse.

Gevolgen en aanpak: de gevolgen zijn vaak discriminerend gedrag, foute aannames en slechtere besluitvorming. Mitigatie bestaat uit het toepassen van objectieve criteria, gestructureerde evaluatie, blindering waar mogelijk, en bewustwording van biases, naast diversiteit in beslissingsgroepen en kritische reflectie op framing.

Zie ook: stereotypevorming of stereotypering, bevestigingsbias, representativiteitsheuristiek, kognitieve bias, bias in onderzoek.