kruisreacties

Kruisreacties, of cross-reactiviteit, is het verschijnsel waarbij een molecuul, een antistof of een enzym reageert met meer dan één soort substraat of antigeen omdat deze antigenen vergelijkbare structuurkenmerken delen. Het begrip wordt in verschillende disciplines gebruikt, waaronder immunologie, scheikunde en farmacologie.

In de immunologie ontstaat kruisreactiviteit wanneer een antistof tegen een bepaald antigeen bindingsplaatsen vindt op andere, verwante moleculen. Dit kan leiden tot reacties met meerdere antigenen, tot misleidende diagnose in serologische testen, of tot immunologische kruisbescherming tussen verwante ziekteverwekkers. Ook kan kruisreactiviteit bijdragen aan auto-immuunreacties via moleculaire nabootsing, waarbij lichaamsweefsel een zelfantigeen imiteert.

Een bekend terrein is kruisreactiviteit bij allergieën. Pollenallergieën kunnen aanleiding geven tot kruisgevoeligheden met bepaalde voedingsmiddelen, bijvoorbeeld tussen berkenpollen en fruit zoals appels en peren door gedeelde allergenen (Bet v 1-achtige eiwitten). Dit verklaart ook fenotypen zoals het orale-allergie syndroom, waarin klachten ontstaan bij contact met bepaalde eetwaren. Ook latex-fruit syndroom is een voorbeeld waarbij antigeenovereenkomsten leiden tot kruisreacties tussen latex en fruit.

In diagnostiek kan kruisreactie leiden tot vals-positieve resultaten of onduidelijke testuitslagen. In de farmacologie en chemie kan kruisreactiviteit betekenen dat dezelfde reagentia of katalysatoren op meerdere substraten reageren, wat bijwerkingen of ongewenste nevenreacties kan veroorzaken. Beheersmaatregelen bestaan uit gebruik van specifieke, monoklonale antilichamen, competitieve bindingstesten en zorgvuldig gekozen diagnose-methoden die de mate van kruisreactiviteit evalueren.