koherentie

Koherentie is een term die in verschillende disciplines wordt gebruikt om de mate aan te geven waarin delen van een systeem op elkaar aansluiten en samen een eenduidig geheel vormen. Het idee is dat elementen zodanig op elkaar zijn afgestemd dat ze betekenisvol en zonder tegenstrijdigheden met elkaar samenhangen. De term komt voor in natuurkunde, filosofie, taalkunde en cognitieve wetenschappen, elk met een eigen specifieke betekenis.

In de natuurkunde verwijst coherentie naar een vaste fase-relatie tussen golven, waardoor stabiele interferentiepatronen ontstaan. Tijdelijke coherentie houdt de faserelatie vast over tijd, ruimtelijke coherentie geldt over de ruimte. Coherentie wordt uitgedrukt in bijvoorbeeld coherente lengte of coherente tijd. Lasers leveren doorgaans een hoge coherentie, waardoor interferentie helder blijft; bij weinig coherente bronnen wordt interferentie diffuus.

In de filosofie geldt de coherentie-theorie van de waarheid: een opvatting is waar indien zij in samenhang een coherent geheel vormt met een systeem van opvattingen. Deze theorie contrasteert met de correspondentietheorie, die waarheid verbindt met overeenstemming met de werkelijkheid. In logica en waarschijnlijkheidsleer wordt coherentie ook gezien als afwezigheid van tegenstrijdigheden en als rationeel redeneren.

In taalkunde en tekstanalyse verwijst coherentie naar de semantische samenhang van een tekst: hoe zinnen en ideeën logisch met elkaar verweven zijn en een betekenisvol geheel vormen. Cohesie verwijst naar de linguïstische middelen die zinnen aan elkaar koppelen (zoals signaalwoorden en anaforische verwijzingen); coherentie gaat over de algehele begrijpelijkheid en pertinentie van de tekst.

In praktische toepassingen worden coherentie-indicatoren gebruikt in natuurkunde, retoriek en kunstmatige intelligentie om te beoordelen of componenten op elkaar aansluiten, verklaringen logisch samenhangen en of geproduceerde teksten consistent zijn.