gedragsmodellen

Gedragsmodellen zijn theoretische raamwerken die menselijk gedrag beschrijven, uitleggen en voorspellen door cognities, sociale factoren en omgevingssignalen met elkaar te verbinden. Ze worden in diverse vakgebieden toegepast om te begrijpen waarom mensen bepaald gedrag vertonen en om interventies gericht op gedragsverandering te ontwerpen.

Er bestaan veel modellen, variërend van cognitieve theorieën die zich richten op attitudes, normen en waargenomen controle (bijv. Theory of Planned Behavior, in het Nederlands vaak genoemd als de Theorie van Gepland Gedrag; Health Belief Model) tot sociaal-cognitieve benaderingen die zelfeffectiviteit en observatie leren benadrukken, en tot stadia- of veranderingstheorieën zoals het Transtheoretisch Model. Moderne benaderingen zoals het COM-B-model en de Behaviour Change Wheel brengen Capability (bekwaamheid), Opportunity (kansen) en Motivation (motivatie) samen als drivers van gedrag en dienen als leidraad voor interventieontwerp.

In de praktijk worden gedragsmodellen gebruikt om interventies in onder meer de publieke gezondheid, onderwijs, arbeidshygiëne, marketing en beleid te ontwikkelen, uit te voeren en te evalueren. Ze helpen bij het identificeren van hefboompunten voor verandering, bij het kiezen van meetinstrumenten en bij het afstemmen van boodschappen op specifieke doelgroepen.

Kernconstructies die in veel modellen voorkomen zijn onder meer opvattingen over de gevolgen, waargenomen normen, zelfeffectiviteit, intentie, bekwaamheid, gelegenheid en bekrachtiging. Ze beschrijven mogelijke routes van determinanten naar gedrag en geven aanknopingspunten om te voorspellen hoe veranderingen in determinanten gedrag beïnvloeden.

Beperkingen van gedragsmodellen zijn onder meer dat ze complexe gedragingen kunnen over-simplificeren, vaak afhankelijk zijn van zelfgerapporteerde data en contextafhankelijk zijn. De intentie–gedragskloof en culturele verschillen kunnen de voorspellende nauwkeurigheid beperken; modellen moeten passend gekozen en aangepast worden aan de concrete situatie.