deidealiseren

Deidealiseren is het proces waarbij een theorie, model of uitleg minder afhankelijk wordt gemaakt van vereenvoudigde of onrealistische aannames door realistischere factoren op te nemen. Het doel is om gezamenlijke verklaringen en voorspellingen beter te laten aansluiten op waargenomen verschijnselen.

In de wetenschap en verwante vakgebieden komt de term vaak voor als tegenhanger van idealiseren. Bij idealiseren worden elementen als wrijving, wisselwerking, variatie tussen individuen of informatie-onderscheidingen buiten beschouwing gelaten. Deidealiseren voegt deze elementen weer in het model toe, bijvoorbeeld door wrijving en luchtweerstand te introduceren in een mechanisch systeem, of door fricties en onzekerheid mee te nemen in economisch of sociaal-theoretisch onderzoek.

Toepassingsgebieden zijn onder meer natuurkunde, techniek, economie en de sociale wetenschappen. In de natuurkunde kan deidealiseren betekenen dat men overstapt van een ideaal gas naar een reëler gas met interacties, of van een zuiver wrijvingsvrij oppervlak naar een oppervlak met frictie. In economie kan het betekenen dat men wegdeinst van volkomen informatie en rationeel gedrag naar modellen met informatieasymmetrie en gedragsbeperkingen. In de sociologie en psychologie helpt deidealiseren om variabiliteit tussen mensen, sociale normen en institutionele restricties mee te nemen.

Methodisch kan deidealiseren in stappen plaatsvinden: identificeren welke aannames een model idealiseren, de impact van deze aannames evalueren en vervolgens gefaseerd realistischere elementen toevoegen, vaak ondersteund door empirical data en simulaties. Het levert vaak betere validiteit op, maar gaat gepaard met meer complexiteit en datastrategieën.