defensiviteit

Defensiviteit is de neiging om op een defensieve manier te reageren op waargenomen bedreigingen of kritiek, zowel in persoonlijke relaties als in werksituaties of bredere sociale interacties. Het kan een duurzame persoonlijkheidstrek zijn, maar ook een situatieve reactie die voortkomt uit zorgen over eigenwaarde en sociale evaluatie.

In communicatie uit defensief gedrag zich vaak in ontkenning van verantwoordelijkheid, rationalisatie, schuldtoewijzing aan anderen, tegenspreken, sarcasme of terugtrekking. In groepsverband kan defensiviteit feedback belemmeren, samenwerking belemmeren en conflicten laten escaleren. Het kan zowel het gevolg zijn van individuele onzekerheid als van culturele normen die kwetsbaarheid ontmoedigen.

Oorzaken van defensiviteit zijn onder meer lage eigenwaarde, angst voor mislaging of mislukking, eerdere ervaringen met harde kritiek, en omgevingen waarin fouten streng worden afgestraft. Defensiviteit kan in sommige situaties functioneel zijn als bescherming tegen direct psychisch schade, maar meestal bemoeilijkt het leren, aanpassing en constructieve dialoog.

Om defensiviteit te verminderen, kunnen organisaties en individuen werken aan psychologische veiligheid, duidelijke en niet-oordelende taalgebruik, en het geven van specifieke feedback in plaats van algemene kritiek. Het gebruik van Ik-boodschappen, uitnodigen van vragen, reflectief luisteren en het scheiden van gedrag van persoonlijke aantijgingen helpt. Ook zelfreflectie, mindfulness en training in communicatie kunnen defensieve reacties verminderen.

De conceptie van defensiviteit varieert per context en cultuur en wordt vaak gemeten via zelfrapportage of observaties. Het blijft een onderwerp binnen psychologie, communicatie en organisatiekunde, waarbij het begrip zowel beschermend als belemmerend kan functioneren afhankelijk van de situatie.