civilisatie

Civilisatie is een begrip dat verwijst naar de manier waarop samenlevingen zich ontwikkelen tot complexe, stedelijke en institutionele systemen. Het omvat de combinatie van bestuur en wetgeving, economie en handel, technologie en wetenschap, cultuur en religie en sociale differentiatie. Het begrip kan zowel slaan op het eindresultaat van zo'n proces als op het proces zelf van maatschappelijke ontwikkeling.

Belangrijke kenmerken zijn onder meer stedelijke centra en staatsvorming, schrift en bureaucratie, landbouwoverschotten, ambachtelijke specialisatie, uitgebreide netwerken voor handel en communicatie, en georganiseerde religie en rituelen. Cultuuruitingen zoals kunst, literatuur en architectuur maken er vaak deel van uit. Civilisaties ontstaan doorgaans in regio’s met watervoorziening en vruchtbare gronden en contact tussen verschillende groepen.

Historisch gezien worden enkele vroege civilisaties genoemd, zoals die in Mesopotamië, de Egyptische nijlvallei, de Indusvallei en China, gevolgd door talrijke andere in Afrika, Amerika en Oceanië.

Binnen de wetenschap bestaan verschillende definities en benaderingen. Sommige denkers zien civilisatie als een patroon van groei, bureaucratisering en cultuurontwikkeling; anderen beschouwen civilisaties als concentraties van macht die hegemonie en conflicten mogelijk maken (zoals in het werk van Arnold J. Toynbee en Oswald Spengler). Moderne kritiek wijst op eurocentrisme en teleologie en benadrukt dat civilisatie per regio en tijd kan variëren.

In hedendaagse discussies is civilisatie ook verbonden met modernisering en globale integratie, inclusief digitalisering, communicatienetwerken en mondiale handel. Het begrip blijft daarom zowel historisch als analytisch onderwerp van voortdurende discussie.