hegemonie

Het begrip hegemonie verwijst naar leiderschap of dominantie van een staat, groep of ideologie ten opzichte van anderen binnen een systeem. In internationale betrekkingen betekent hegemonie vaak dat een enkele macht de agenda bepaalt, regels en normen stuurt en welvaart en veiligheid in die orde distribueert. Hegemonie kan economisch, militair en cultureel van aard zijn en ook voortkomen uit een combinatie van ideeën en legitimatie. Buiten de IR-terminologie wordt het begrip ook gebruikt in culturele studies, waar culturele hegemonie slaat op de al dan niet vanzelfsprekende heerschappij van een dominante groep over maatschappelijke opvattingen en normen, vaak door een combinatie van verbeelding, onderwijs en media.

In de internationale orde wordt gesproken van een hegemon als er sprake is van een duidelijke, relatief onbetwiste machtspositie die orde en stabiliteit kan bieden, bijvoorbeeld door open handel, beveiligingsgaranties en mondiale instituties. Voorstanders van hegemonistische verklaringen wijzen op stabiliserende effecten van een hegemon, zoals vrije zeewegen, een stabiel valuta-systeem en internationale samenwerking. Tegenstanders benadrukken dat zo’n orde kwetsbaar is voor overbelasting, crises en opkomende machten die de status quo uitdagen, en dat hegemonie vaak gepaard gaat met coercitie of imperialistische praktijken.

Historisch gezien worden termen als hegemonie toegepast op het Britse Rijk in de negentiende eeuw en op de Amerikaanse positie na de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast spreken historici en politicologen van Romeinse of Mongolische hegemonieën als voorbeelden van langdurig dominante posities.

In de literatuur wordt ook onderscheid gemaakt tussen politieke hegemonie en culturele hegemonie, wat Gramsci’s analyse weerspiegelt van hoe macht behouden kan worden door culturele invloed en legitimatie.