catastrophiseren

Catastrophiseren, ook wel catastrophising genoemd, is een cognitieve vertekening waarbij iemand bij een situatie direct het ergste verwacht of extreem op dreiging focust. Het patroon verschijnt vaak bij angststoornissen, maar kan ook voorkomen bij depressie, chronische pijn en andere klachten. Kenmerken zijn overmatige dreigingsinschatting en conclusievorming op basis van beperkte of onvoldoende bewijs.

Veelvoorkomende componenten zijn: magnification van bedreiging (‘dit gaat mislukken’), piekeren en herhaaldelijk naar hetzelfde probleem terugkeren, en personalisering (‘het gaat altijd over mij’). Dit versterkt angst en belemmert rationele probleemoplossing.

Gevolgen zijn verhoogde stress, lichamelijke klachten en slapeloosheid, vermijding en verstoord besluitvormingsvermogen. Het kan bijdragen aan uitstel, sociale isolatie en slechter functioneren op werk of school.

Behandeling vindt plaats binnen cognitieve behandelingstechnieken. Doelen zijn het herkennen en uitdagen van catastrophische gedachten, het toetsen van realistische uitkomsten en het uitvoeren van gedragsmatige experimenten. Technieken omvatten cognitieve herstructurering, realiteitscontrole, en het ontwikkelen van copingstrategieën zoals probleemoplossing en exposure. Mindfulness en acceptatie- en gedragstherapie kunnen helpen om gedachten minder als feiten te nemen.

Verschil met alledaagse zorgen is de automatische aard en disproportionaliteit van de gedachten. Catastrophiseren is een behandelbaar patroon dat vaak opgeruimd wordt met professionele begeleiding en zelfhulpstrategieën.