berekendheid

Berekenheid is een zelfstandig naamwoord in het Nederlands dat verwijst naar de eigenschap van iemand die berekend te werk gaat: doordacht, planmatig en gericht op het bereiken van een gewenste uitkomst. Een berekende aanpak houdt rekening met mogelijke gevolgen, risico's en de belangen van verschillende betrokkenen. De term kan neutraal zijn, maar heeft meestal een licht negatieve connotatie: iemand die als berekend wordt gezien, lijkt vaak koud of manipulerend.

Etymologisch is berekenheid afgeleid van het werkwoord berekenen en het bijvoeglijk naamwoord berekend. Het achtervoegsel -heid vormt het abstracte zelfstandig naamwoord dat de eigenschap aanduidt.

In gebruik komt berekenheid voor in zinnen als 'een berekende zet', 'een berekende aanpak' of 'een berekende reactie'. In politiek en zakenleven kan het positief worden gewaardeerd wanneer strategie en zorgvuldige analyse centraal staan; in persoonlijke relaties kan het als gebrek aan spontaniteit en empathie worden opgevat.

Synoniemen en verwante begrippen variëren naar context: in informele taal kan men spreken van sluwheid of koud rationalisme, terwijl in formele context wel eens gesproken wordt over een 'berekend optreden' of over rationeel handelen zonder morele oordelen.

Historisch gezien is berekenheid vooral in literatuur en journalistiek gebruikt om een personage te typeren of een houding te beschrijven. In de sociale wetenschappen wordt de term soms aangehaald als voorbeeld van rationele besluitvorming versus impulsen.