adjunctie

Adjunctie is in de taalkunde een zinsdeel dat extra informatie toevoegt aan een handeling of gebeurtenis in de predicatie, zonder dat die informatie strikt noodzakelijk is voor de grammaticale kern van de zin. Adjuncties geven vaak gegevens over tijd, plaats, manier, oorzaak, doel of voorwaarde, en ze kunnen de betekenis van een zin nuanceren zonder haar basale structuur te veranderen.

Veelvoorkomende typen adjuncties zijn tijdsbepalingen (bijvoorbeeld morgen, vannacht), plaatsbepalingen (in het park, naar huis), en wijzebepalingen (op een kalme manier, met zorg). Andere voorbeelden zijn doel(om te studeren), reden(wegens ziekte) en voorwaardelijke bijzinnen of -groepen (als het regent). Adjuncties kunnen ook instrument of media zijn (met een mes, door middel van een instrument) en soms zelfs oorzaak of concessie toevoegen.

In zinsbouw wordt een adjunctie meestal beschouwd als een niet-argumentatief zinsdeel: het geeft aanvullende informatie die het werkwoord of de handeling beschrijft, maar het is niet vereist voor de kernbetekenis. Ze zijn meestal flexibel in hun positie: ze kunnen voor, in of na de hoofdwerkwoordgroep staan, en sommige adjuncten kunnen worden verplaatst zonder grammaticale fout, bijvoorbeeld “Morgen ga ik naar Amsterdam” en “Ik ga morgen naar Amsterdam.”

In vergelijking met complements (deze vereisen vaak voor hun betekenis in het lexicon) zijn adjuncties optioneel en marginaliseren de kernbetekenis eerder. De term wordt in verschillende grammaticale tradities gebruikt, maar in het Nederlands wordt vaak gesproken van bijwoordelijke bepalingen als een soort adjunctie.