aansprekingen

Aansprekingen are vormen waarmee iemand rechtstreeks wordt aangesproken in gesproken of geschreven taal. Het begrip omvat onder meer persoonlijke voornaamwoorden, titels en andere uitdrukkingen die een sociale relatie, bekendheid en respect aanduiden. Inzicht in aansprekingen is een belangrijk onderwerp in de pragmatiek en sociolinguïstiek.

De belangrijkste indeling gaat uit naar informaliteit en formaliteit. Veelvoorkomende voornaamwoorden zijn jij/je (informeel enkelvoud), jullie (informeel meervoud) en u (formeel enkelvoud en meervoud). U wordt doorgaans gebruikt in professionele, officiële of onbekende contacten, terwijl jij/je gangbaar is onder peers, familie en jongeren. Ook regionale variatie speelt een rol: in delen van België en sommige Nederlandse dialecten komt gij als informele tweede persoon singular voor. Daarnaast bestaan er vocatieve vormen met titels en achternamen, zoals meneer De Vries of mevrouw Jansen, maar ook informele aanspreekvormen als iemands voornaam.

Andere vormen van aanspreking betreffen titels en eerbiedbetuigingen (dokter, professor), maar ook bijnamen of rolbenamingen die in een context van communicatie als aanspreking dienen. De keuze voor een bepaalde aanspreking hangt af van factoren zoals leeftijd, hiërarchie, mate van vertrouwen en de setting. Ze dragen betekenissen van beleefdheid, afstand of saamhorigheid en kunnen impliceren tot welk sociaal register men behoort.

Historisch gezien is het systeem van beleefdheidsvormen veranderlijk gebleven. In Nederland is het gebruik van u voor formele adressen nog steeds gangbaar in veel professionele en publieke contexten, terwijl in Vlaanderen en andere contexten informele vormen vaker voorkomen. Aansprekingen fungeren zo als zichtbare indicatoren van sociale identiteit, machtsverhoudingen en groepslidmaatschap.