Waarnemingsbias

Waarnemingsbias is een bias die ontstaat wanneer de waarnemer zijn of haar verwachtingen, kennis of vooroordelen laat meetellen bij het verzamelen, interpreteren of registreren van gegevens. Het kan bewust of onbewust optreden en leidt tot systematische fouten in observaties en metingen.

Oorzaken en mechanismen zijn onder andere expectancy effects, confirmatiebias en priming. Als een onderzoeker verwacht dat een bepaalde uitkomst zal volgen, kan dit de aandacht, interpretatie en registratie van waarnemingen beïnvloeden. Dit kan resulteren in het selectief waarnemen van informatie, andere toelichtingen toekennen aan data of tweezijdige beoordelingen op gelijke resultaten met een vooropgezet oordeel. Waarnemingsbias kan zowel in menselijke beoordeling als in het interpreteren van sensorische data voorkomen.

Voorbeelden zijn onder meer: in psychologische onderzoeken kan de experimentatorverwachting de respons van deelnemers beïnvloeden; in de geneeskunde kan informatie over de patiënt een radioloog of beoordelaar onbewust sturen bij het lezen van beelden of het stellen van diagnoses; in ecologie kunnen waarnemers eerder bepaalde soorten zien die ze verwachten op een bepaalde plek.

Gevolgen zijn onder meer vertekende resultaten, verminderde validiteit en replicatieproblemen. Mitigatie omvat onder andere blinding of masking, gestandaardiseerde protocollen, objectieve en geautomatiseerde metingen, preregistratie, en het controleren van inter-rater betrouwbaarheid. Het onderscheid met recallbias of selectiebias ligt in dat waarnemingsbias primair de observatie en registratie betreft, terwijl recallbias gaat over geheugen en selectiebias over de selectie van waarnemers of steekproef.