Systeemperspectief

Systeemperspectief, in het Nederlands vaak systeemdenken genoemd, is een houding en werkmethode om problemen te begrijpen door ze als onderdelen van een groter geheel te plaatsen. Het richt zich op relaties tussen onderdelen, de grenzen van het systeem en de feedback die handelen en uitkomsten beïnvloedt. In deze benadering zijn oorzaken en effecten vaak niet lineair, en ontstaan eigenschappen zoals stabiliteit, verandering of veerkracht uit de samenwerking van onderdelen.

Belangrijke concepten zijn onder meer systeemgrenzen, input en output, processen en de omgeving waarin het systeem opereert. Kenmerkend zijn feedbacklussen, vertragingen en het idee van stocks en flows bij modellering. Het systeemperspectief vraagt om holistische analyse, het betrekken van meerdere belanghebbenden en het toetsen van veronderstellingen via scenario’s en simulaties. Veelgebruikte hulpmiddelen zijn causale lusdiagrammen, stock-and-flow-modellen en systeemdynamica, maar ook het structureren van problemen en stakeholderanalyse.

Toepassingen komen voor in de publieke sector (zorg, onderwijs, infrastructuur), in organisaties en bedrijfsprocessen (verandermanagement, procesontwerp) en in ontwerp- en milieuvraagstukken (middelen, klimaat, circulaire economie). Het voordeel is dat het mogelijk maakt om onverwachte gevolgen en interacties te herkennen en samenhangende oplossingen te ontwikkelen; een nadeel is de complexiteit en de vraag naar betrouwbare data en aannames.

Historisch gezien is het systeemperspectief geworteld in de systeemtheorie van de 20e eeuw (von Bertalanffy) en is het breed toegepast in verandermanagement, ontwerp en beleid. Zie ook systeemdenken en cybernetica.