Structuurstoornis

Structuurstoornis is een term die in Nederlandse psychiatrische en psychologische literatuur wordt gebruikt om een groep klachten te beschrijven die draait om een sterke behoefte aan structuur, orde en voorspelbaarheid. Het is geen officiële diagnose in DSM-5 of ICD-11 en kent geen vaste criteria; de term fungeert vaak als een informele aanduiding voor problematiek die samenhangt met rigide denken en moeite met veranderingen.

Symptomen kunnen bestaan uit een sterke behoefte aan routines en planning, moeite met onverwachte of ongestructureerde situaties, perfectionisme en overmatig controleren of herhalen van handelingen. Klachten kunnen leiden tot beperkingen in dagelijks functioneren en sociale interacties; er komen vaak overlap en comorbiditeit voor met obsessieve-compulsieve trekken, angststoornissen en kenmerken die bij autismespectrumstoornissen passen.

Oorzaken van structuurgerelateerde klachten zijn meervoudig en omvatten een combinatie van genetische aanleg, temperament, leerervaringen en omgevingsstress. Een heldere erfelijkheid of predispositie kan aanwezig zijn, maar de uiting varieert per persoon en is vaak contextgebonden.

Diagnostiek gebeurt primair via klinisch gesprek en beoordeling van de aard, ernst en impact van de structuurproblemen. Er bestaan geen specifieke biomedische tests voor deze term; diagnostisch wordt vaak gekeken naar tekenen die overlap vertonen met OCD, angststoornissen en autismespectrumstoornissen, zodat deze aandoeningen uitgesloten of erkend kunnen worden.

Behandeling richt zich doorgaans op het vergroten van flexibiliteit en coping: cognitieve gedragstherapie met aandacht voor contingente exposure aan veranderingen, psycho-educatie en ondersteuning bij het aanpassen van routines. Medicatie kan overwogen worden bij comorbide OCD- of angstklachten. De prognose varieert en hangt af van de ernst, tijdige hulp en eventuele comorbiditeiten.

Zie ook: OCD, autismespectrumstoornis, angststoornissen, persoonlijkheidsstoornissen.