Stemregels

Stemregels zijn regels die bepalen hoe de stam van een woord verandert wanneer men het vervoegt of afleidt. In de Nederlandse grammatica gaat het especially om werkwoorden, omdat zij de stam vormen waarop tijden, personen en wijs worden gebouwd. Een kernindeling is die tussen zwakke (regelmatige) en sterke (onregelmatige) werkwoorden.

Bij zwakke werkwoorden verandert de stam doorgaans niet van klank, en wordt de verleden tijd gevormd met -te of -den. Welke uitgang gebruikt wordt, hangt af van de laatste klank van de stam. Een veelgenoemde geheugenregel is de t kofschip-regel: eindigt de stam op een stemloze medeklinker uit de groep t, k, f, s, ch of p, dan krijgt de verleden tijd -te; anders -de. Voorbeelden zijn bijvoorbeeld werken -> werkte/werkten (k is uit de groep), spelen -> speelde/speelden (stam eindigt op l, niet in de groep, dus -de). Het voltooide deelwoord van zwakke werkwoorden wordt meestal gevormd met ge- + stam + -d of -t, afhankelijk van dezelfde stemregel.

Sterke (onregelmatige) werkwoorden vertonen stemveranderingen of onregelmatige verzelfstandiging in de verleden tijd en participium. Voorbeelden zijn lopen (loopt, liep, gelopen) en eten (eet, at, gegeten). Deze klankveranderingen vallen buiten de eenvoudige -te/-de-regel en moeten doorgaans apart worden aangeleerd. Mixed of andere onregelmatige vormen bestaan ook.

Stemregels dragen zo bij aan predictie en correctheid bij vervoegingen en vormen een basis voor het leren van de Nederlandse werkwoordvervoeging. Ze kunnen variëren per dialect en historische ontwikkeling, maar blijven een centraal onderdeel van de Nederlandse morfologie.

---