Spierrigiditeit

Spierrigiditeit, ook wel spierrigiditeit genoemd, is een neurologisch verschijnsel waarbij de spieren in rusttoestand verhoogde tonus tonen en weerstand bieden tegen passieve bewegingen. De weerstand is meestal uniform en onafhankelijk van de snelheid waarmee een ledemaat wordt bewogen, in tegenstelling tot spasticiteit, die snelheidsafhankelijk is. Bij sommige patiënten voelt de weerstand continu als een lead-pipe.

Oorzaken en betekenis: rigiditeit komt vooral voor bij aandoeningen die de basale ganglia en hun verbindingen betreffen, zoals de ziekte van Parkinson en andere vormen van parkinsonisme. Drug-geïnduceerde parkinsonisme kan ook optreden na het gebruik van dopaminereceptorblokkers. Daarnaast kan rigiditeit voorkomen bij verschillende neurodegeneratieve ziekten (bijv. multiple system atrophy, progressieve supranucleaire verlamming), hersenletsel of na een beroerte.

Pathofysiologie: het wordt gezien als gevolg van verstoring van basale ganglia-circuits die de balans tussen remming en excitatie van spiergroepen regelen. Daardoor nemen de resttonus en de innervatie van antagonistspieren toe, wat leidt tot aanhoudende contractie van spiergroepen.

Diagnostiek en klinische kenmerken: rigiditeit wordt vastgesteld door het uitvoeren van passieve bewegingen bij verschillende snelheden. Een belangrijke eigenschap is dat de weerstand min of meer constant blijft ongeacht de snelheid; spasticiteit toont juist snelheid-afhankelijkheid. Cogwheel-rigiditeit kan aanwezig zijn bij combinatie met tremor; lead-pipe-rigiditeit is een klassieke beschrijving.

Behandeling en prognose: behandeling richt zich op de onderliggende aandoening en op symptomatische verlichting. Bij parkinsonisme reageert rigiditeit vaak op dopaminergische behandeling of aanpassing van medicatie; bij drug-geïnduceerde parkinsonisme kan stoppen of veranderen van medicijnen de klachten verbeteren. Fysiotherapie en oefentherapie ondersteunen behoud van mobiliteit. Rigiditeit is een belangrijk klinisch teken; vroegtijdige herkenning kan de behandeling sturen.