Partijsysteem

Partijsysteem is een term uit de politieke wetenschappen die de structuur van en de verhoudingen tussen politieke partijen in een land of gebied beschrijft. Het omvat het aantal significante partijen, de mate van ideologische pluriformiteit, de wijze waarop partijen concurrentie aangaan en samenwerken, en hoe zij regeringen vormen, controleren en vertegenwoordigen.

Er bestaan verschillende typen partijsystemen. Een tweepartijsysteem kenmerkt zich door de overheersing van twee grote partijen met beperkte invloed van kleinere partijen. Een multipartisan systeem kent meerdere partijen met significante electorale steun, wat vaak leidt tot coalitieregeringen. Een dominant-partijsysteem houdt in dat één partij doorgaans de regering levert maar andere partijen wel deelnemen aan verkiezingen; een ééndombressysteem of éénpartijsysteem kent weinig of geen echte oppositie en is in de praktijk zeldzaam en vaak autoritair.

De samenstelling van een partijsysteem wordt grotendeels bepaald door institutionele en sociale factoren. Het kiesstelsel speelt een centrale rol: proportionele representatie bevordert meestal multiparti-stelsels, terwijl meerderheids- of districtenstelsels eerder twee-partijpatronen oproepen. Andere determinanten zijn maatschappelijke cleavages (klasse, religie, regio), staatsinrichting (federaal versus centraal), media en partijfinanciering, en historisch gegroeide partijverbanden.

Het partijsysteem beïnvloedt governance, representatie en stabiliteit. Fragmentatie van partijen vergroot vaak de kans op coalities en compromis, maar kan ook leiden tot langere of ingewikkelde besluitvorming en beleidsverandering. Evaluaties gebruiken vaak het effectieve aantal partijen om fragmentatie te meten.

Voorbeelden: Nederland kent een typisch multipartsysteem met frequente coalities; Duitsland heeft een veelzijdig multiparlijsysteem; de Verenigde Staten functioneren feitelijk als twee-partijenstelsel. Trends zoals populistische bewegingen en digitalisering kunnen traditionele partijsystemen onder druk zetten en leiden tot realignments.