Nietvoorbeelden

Nietvoorbeelden zijn in onderwijs en cognitieve psychologie voorbeelden die wel lijken op een geformuleerd concept, maar er duidelijk buiten vallen. Ze worden gebruikt naast positieve voorbeelden om de grenzen van een concept te verhelderen en misinterpretatie te voorkomen.

Doel en werkingsprincipe: Het tonen van nietvoorbeelden helpt leerlingen de essentiële kenmerken van een concept te identificeren en voorkomt overgeneralisatie. Door aan te geven wat wel en wat niet bij een categorie hoort, worden noodzakelijke en voldoende criteria duidelijker. Nietvoorbeelden functioneren vaak in combinatie met positieve voorbeelden en borderlinegevallen.

Toepassingen en didactiek: In lessen over wiskundige concepten, natuurwetenschappelijke opvattingen en woordenschatverwerving worden zowel positieve als nietvoorbeelden gebruikt. Nietvoorbeelden kunnen nabij liggende maar ongewenste gevallen zijn, zodat leerlingen de grenzen van de definitie kunnen testen en foutieve generalisaties kunnen corrigeren.

Voordelen en overwegingen: Een goed gekozen nietvoorbeeld versterkt begrip en aanspreekpunten voor correctie bieden. Gebrekkig gekozen of verwarrende nietvoorbeelden kunnen echter verwarring veroorzaken of misinterpretaties aanwakkeren. Om effectief te zijn, moeten nietvoorbeelden duidelijk genoeg afwijken van de beoogde categorie en contextueel passend zijn.

Verwant begrip: In logica en redevoering spreken men vaak ook van tegenvoorbeelden of counterexamples, die een bewering tegenspreken. In formeel leren fungeren nietvoorbeelden als een praktische oefening om concepten scherp af te bakenen, en vormen ze soms een onderdeel van machine learning als negatieve trainingsvoorbeelden.

Zie ook: tegenvoorbeeld, conceptvormingsleer, classificatie.