Deelwoordelijke

Deelwoordelijke is een grammaticale term uit het Nederlands die verwijst naar constructies die gebaseerd zijn op een deelwoord (participium). In de taaltheorie wordt een deelwoordelijke vorm gebruikt om extra informatie toe te voegen aan een hoofdzin zonder een volledige bijzin te vormen. De belangrijkste vormen van deelwoorden zijn het onvoltooid deelwoord (tegenwoordig deelwoord, zoals zingend) en het voltooid deelwoord (ge- prefix, zoals gebouwd). Een deelwoordelijke constructie kan dan ook zowel op basis van het tegenwoordige als het voltooide deelwoord ontstaan.

Een veel voorkomende functie van deelwoordelijke bouwsels is het leveren van een bijwoordelijke bepaling: tijd, oorzaak, reden, wijze of gesteldheid. Voorbeelden zijn: Zij liep zingend naar huis (het deelwoord zingend geeft de manier van lopen aan) en Het huis gebouwd in 1900 is nog steeds te zien (het voltooid deelwoord gebouwd vormt een bijvoeglijke bepaling bij huis en geeft een telling van wanneer het huis is gebouwd). Een andere toepassing is de verkorte bijvoeglijke bepaling die een bijzin vervangt, zoals De auto, door de monteur gerepareerd, rijdt weer, waarin het voltooid deelwoord een relatieve functie heeft en dezelfde betekenis geeft als een voltooide bijwoordelijke bijzin.

In zinsverband blijven de meeste deelwoordelijke constructies beperkt tot hetzelfde onderwerp als de hoofdzin; een foutief gebruik ontstaat vaak wanneer het onderwerp niet duidelijk is of de relatie tussen hoofdzin en deelwoordelijk deel verwarrend wordt. Deelwoordelijke bouwsels worden vooral aangetroffen in schriftelijke en formele teksten, maar komen ook in informele taal voor, zij het vaak met minder strikte toepassing.

Kortom, deelwoordelijke verwijst naar uitleg door middel van participiae in plaats van volledige bijzinnen, met werking als adverbiale of adjectivale informatie die de kloof tussen hoofdzin en extra context overbrugt.