voorvoegselverandering

Voorvoegselverandering is een linguïstisch verschijnsel waarbij voorvoegsels (zoals voor-, be-, ge-, on-, in-, ver-, etc.) in verschillende vormen voorkomen afhankelijk van de klank- of morfologische omgeving, of door historische klankwetten. Het levert allomorfen van hetzelfde voorvoegsel op en laat zien hoe morfemen zich aan elkaar aanpassen in gesproken en geschreven taal.

De belangrijkste oorzaken van voorvoegselverandering zijn onder meer:

- Fonologische assimilatie, waarbij de vorm van het voorvoegsel zich aanpast om makkelijker uitspreekbaar te zijn naast de volgende klank. Dit gebeurt vaak door veranderingen in medeklinkers of klankclass, zodat een vloeiende aan elkaar voortgezet woord ontstaat.

- Morfophonemische interactie, waarbij de combinatie van voorvoegsel met wortel een alternatieve vorm oplevert die historisch verklaard kan worden door klankwetten of syllabische verdelingen.

- Historische klankverschuivingen en taalverrekeningen, die over generaties heen leiden tot blijvende varianten van voorvoegsels.

- Dialectale variatie en orthografische hervormingen, waardoor verschillende talen of dialecten uiteenlopende voorvoegselvormen gebruiken, vaak vastgelegd in spellingconventies.

Een bekend illustratief voorbeeld buiten het Nederlands is het Engelse prefix in- dat varieert tot im-, il-, of ir- afhankelijk van de volgende klank (impossible, illegal, irregular). Dergelijke allomorfe vormen laten zien hoe hetzelfde morfeem meerdere phonologische realisaties kan hebben.

Voorvoegselverandering heeft implicaties voor morfologische analyse, spellingsregels en taalverwerving. Denken over deze variatie helpt bij etymologisch onderzoek, taalbeschrijving en leermaterialen.

Zie ook: allomorfie van voorvoegsels, morfophonemiek, prefixvariatie.