verslavingsgedrag

Verslavingsgedrag is een verzamelnaam voor gedragspatronen waarbij iemand herhaaldelijk een verslavend middel of activiteit zoekt en uitvoert ondanks negatieve gevolgen. Het kan zowel substantiële verslavingen betreffen, zoals aan alcohol, nicotine en andere middelen, als gedragsverslavingen zoals gokgedrag, gamen, seksualiteit of koopgedrag. Bij verslavingsgedrag speelt het beloningssysteem van de hersenen een centrale rol: herhaalde prikkels versterken specifieke neurale paden, wat leidt tot compulsieve drang en verlies van controle. Een combinatie van genetische aanleg, neurobiologische factoren, omgevingsinvloeden, trauma en psychische aandoeningen draagt bij aan ontstaan en beloop.

Diagnostiek verschilt per aandoening. Voor middelenafhankelijkheid bestaan duidelijke criteria in systemen als DSM-5-TR en ICD-11. Gokverslaving is in deze systemen erkend als verslavingsstoornis; bij andere gedragsverslavingen is de diagnostische status minder eenduidig en verschilt deze tussen landen. Desalniettemin wordt problematisch gedrag vaak herkend aan aanhoudende drang, onvermogen tot controle, tolerantie en voortzetting van het gedrag ondanks schadelijke gevolgen.

Behandeling is meestal multidisciplinair en gericht op herstel van controle en functioneren. Effectieve interventies omvatten motiverende gespreksvoering, cognitieve gedragstherapie, gedrags- en familiegerichte behandelingen en behandeling van comorbide aandoeningen. Farmacotherapie kan worden ingezet bij stofverslavingen en voor sommige co-morbide stoornissen; bij gedragsverslavingen zijn klinische behandelprogramma’s en ondersteuningsnetwerken beschikbaar. Preventie, vroegsignalering en nazorg met relapsepreventie vergroten de kans op herstel en verminderen lange termijn schade.