verplichtheid

Verplichtheid is een begrip uit het Nederlands dat verwijst naar de toestand of het gevoel van gebonden te zijn aan een bepaalde handeling of gedraging. Het kan slaan op een innerlijke, morele of sociale verplichting die iemand voelt ten opzichte van anderen of een normenstelsel, maar ook op een externe, juridische of contractuele verplichting die men daadwerkelijk moet nakomen. In het dagelijks taalgebruik gaat het vaak om taken, verantwoordelijkheden of toezeggingen die als noodzakelijk of verplicht worden ervaren.

Het woord is opgebouwd uit plicht, met het voorvoegsel ver- dat vroeger een intensiverende of voltooide betekenis heeft aangetoond. Verplichtheid is daarmee een uitbreiding van het idee van plicht: iemand is niet alleen geneigd tot handelen uit gevoel, maar is ook gebonden aan bepaalde verwachtingen of regels.

Verschillende dimensies komen samen in het begrip verplichting. In ethische en sociale contexten gaat het om plicht als morele verantwoordelijkheid ten opzichte van anderen, bijvoorbeeld zorg voor familie of naleving van beloftes. In juridische en economische contexten verwijst verplichting naar een feitelijke verplichting die voortkomt uit wet- of contractuele regels, zoals het leveren van goederen, betalen van geld of nakomen van afspraken. Een persoon kan zich verplicht voelen (gevoel van morele plicht) en tegelijk wettelijk of contractueel verplicht zijn.

Gebruikelijk voorzetsels en vormen variëren: men zegt dat iemand “verplicht is” tot een handeling, of dat er een “verplichting” bestaat om te handelen volgens een overeenkomst. Verplichtingen kunnen voortvloeien uit contracten, wetten, delictrecht of maatschappelijke afspraken en kunnen juridisch afdwingbaar zijn of meer normatief van aard.