verinnerlijking

Verinnerlijking is het proces waarbij extern opgelegde normen, waarden, regels of verwachtingen worden opgenomen in iemands eigen houding en gedrag. Door verinnerlijking worden dit soort gedragingen minder afhankelijk van externe correcties en vormt het zich tot een leidraad in het dagelijkse handelen. Het gaat om een verschuiving van extern toezicht naar intern gereguleerd gedrag.

In opvoeding, onderwijs en maatschappelijke socialisatie gaat verinnerlijking over hoe kinderen en volwassenen normen en doelen van een groep eigen maken en uiteindelijk als vanzelfsprekend ervaren. In psychologische en psychoanalyse‑gerichte benaderingen oogst men verinnerlijking ook als internalisering van verlangens, angsten en normen die voortkomen uit vroege interpersoonlijke relaties, waardoor er een innerlijke stem ontstaat die besluiten en acties stuurt.

De mechanismen omvatten identificatie met significante anderen, herhaalde blootstelling aan en bevestiging van normen, en cognitieve verwerking waardoor een coherente zelfopvatting ontstaat. Verinnerlijking kan expliciet gebeuren (bewust aanleren en accepteren van normen) of impliciet (onbewuste aanpassing van gedrag en zelfconcept). De term heeft ook betrekking op interne morele of ethische standaarden die independently van derden worden gehandhaafd.

Voorbeelden zijn de internalisatie van schoolregels zoals stiptheid en respect voor anderen, of beroepscultuur en organisatorische normen. Voordelen zijn onder meer betere zelfregulatie, morele ontwikkeling en consistentie tussen gedachten, gevoelens en gedrag. Nadelen kunnen zijn rigiditeit, overmatige conformiteit of schuldgevoelens bij afwijking.

Kritisch bekeken is verinnerlijking cultureel bepaald en kan normatieve druk versterken. In onderwijs en beleid is het daarom zinvol aandacht te hebben voor welke normen worden geïnternaliseerd en waarom.