uitkijken

Uitkijken is een werkwoord in het Nederlands, opgebouwd uit uit en kijken. Het kent twee hoofdbetekenissen die in het dagelijkse taalgebruik voorkomen.

De eerste betekenis is voorzichtig zijn of oppassen: iemand moet uitkijken in een gevaarlijke situatie. Voorbeelden zijn: “Kijk uit!” (Let op/Watch out!), “Kijk uit voor het verkeer.”, en “We moeten uitkijken bij het oversteken.” In deze zin fungeert uitkijken als een waarschuwings- of veiligheidsuitdrukking.

De tweede betekenis is ergens naar uitzien of iets met plezier verwachten. In deze betekenis wordt vaak de prepositie naar gebruikt, en is uitkijken een separabel werkwoord: je zegt bijvoorbeeld “We kijken uit naar de vakantie” of “Ik kijk uit naar het weekend.”

Grammaticaal punt: Uitkijken is een separabel werkwoord. In de tegenwoordige tijd scheid je de prefix uit van het werkwoord: “ik kijk uit naar het weekend”, “jij kijkt uit naar de zomer.” In andere tijden kunnen vormen zoals “kijkte uit” of “uitgekeken” voorkomen, afhankelijk van de tijd en werking van de zin. In de voltooide tijd met naar blijft vaak de combinatie met aangeven van verwachting: “Ik heb uitgekeken naar de komst van het sprookje” (zeldzaam in dagelijkse taal, maar grammaticaal mogelijk).

Naast de werkwoordsvormen bestaat het verwante zelfstandig naamwoord uitkijk, dat verwijst naar een plek waar men uitkijkt, bijvoorbeeld een uitkijkpunt of een uitkijkpost. Verwar uitkijken niet met uitkijk als zelfstandig naamwoord.

Samengevat verwijst uitkijken naar oplettendheid en veiligheid, of naar het anticiperen en genieten van toekomstige gebeurtenissen, afhankelijk van de gebruikte constructie en context.