toerekening

Toerekening is een juridisch en philosophisch begrip dat verwijst naar de toewijzing van verantwoordelijkheid voor een daad of gevolg aan een persoon of instelling. In het Nederlandse recht wordt toerekening gebruikt om te bepalen of iemand juridisch aansprakelijk kan worden gehouden voor zijn handelen of nalaten, of dit nu strafrechtelijk of civielrechtelijk is. Het draait om imputability: kan de handeling of het gevolg aan de betrokkene worden toegerekend, gezien de omstandigheden en de normen die gelden in het rechtsstelsel.

Bij toerekening komen doorgaans drie elementen kijken: een oorzakelijk verband tussen handeling en gevolg; de mogelijkheid voor de betrokkene om de handeling te voorkomen of te beheersen, of ten minste het gevolg te voorzien; en een normatief oordeel over verwijtbaarheid, zoals schuld (opzet of culpa) of het ontbreken daarvan. In de praktijk kunnen de criteria per rechtsgebied verschillen, maar het uitgangspunt is steeds dat iemand moet kunnen worden aangerekend voor het gevolg.

In het strafrecht bepaalt toerekening of iemand strafbaar is: zonder voldoende oorzakelijk verband en schuld kan geen veroordeling volgen. In het civiel recht geldt een vergelijkbare visie op aansprakelijkheid: schadevergoeding kan meestal alleen wordt toegewezen als toerekening mogelijk is volgens de regels van aansprakelijkheid en de redelijkheid en billijkheid. Daarnaast bestaan er verschillende vormen van toerekening, zoals subjectieve toerekening (gebaseerd op iemands schuld of opzet) en, in sommige rechtsstelsels, objectieve toerekening (toerekening op grond van de aangedane risico’s of de feitelijke macht over de situatie).

Toerekening staat centraal in de relatie tussen causaliteit, schuld en aansprakelijkheid en helpt bij het bepalen wie onder welke regels aansprakelijk is voor schade of een strafbaar feit.