rechtsstelsel

Een rechtsstelsel is het geheel van regels, instellingen en procedures die bepalen wat als recht en onrecht geldt binnen een land, regio of gemeenschap. Het omvat constituties of grondwetten, wetten en verordeningen, jurisprudentie en administratieve regels, en de samenhangende instellingen die deze regels tot uitvoering brengen, zoals de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Daarnaast heeft het systeem een rol voor handhaving door politie en justitie en voor de rechtspleging. Het doel is orde en veiligheid te waarborgen, conflicten op een rechtvaardige manier op te lossen en rechten en plichten van burgers en organisaties te beschermen.

Rechtsstelsels variëren wereldwijd, maar kunnen worden onderverdeeld in hoofdfamilies zoals civiel recht en common law. Civiel recht, vooral aanwezig in continentaal Europa en veel van Latijns-Amerika, kenmerkt zich door uitgebreide codificatie en een grotere focus op geschreven regels; rechterlijke beslissingen dienen doorgaans ter uitleg en toepassing van de codex. Het proces is vaak inquisitoir. Common law, te vinden in vele Angelsaksische landen, geeft jurisprudentie een centrale rol als bron van regels en werkt met een doorgaans adversair procedé waarin partijen bewijsmateriaal leveren onder toezicht van de rechter.

In veel landen bestaan mengvormen of hybride rechtsstelsels die elementen uit meerdere tradities combineren. Deze systemen kunnen codificatie en jurisprudentie naast elkaar laten bestaan en bouwen voort op historische ontwikkelingen, koloniale erfenissen en internationale rechtsnormen.

Naast de juridische theorie heeft een rechtsstelsel een fundamentele maatschappelijke functie: het beschermen van mensenrechten, het waarborgen van rechtsgelijkheid en de checks and balances tussen staat en burgers. Het bepaalt hoe wetten worden gemaakt, geïnterpreteerd en gehandhaafd en welke rechtsmiddelen beschikbaar zijn wanneer rechten worden geschonden.