tekstvariantie

Tekstvariantie verwijst naar de aanwezigheid van verschillende readings of uitvoeringen van een tekst die is overgeleverd via verschillende bronnen, zoals handschriften, drukken of vertalingen. Het begrip is centraal in de tekstkritiek en literatuurwetenschap en gaat uit van de aanneming dat geen enkele kopie exact identiek is aan de oorspronkelijke tekst.

Oorzaken van tekstvariantie zijn onder meer menselijke fouten bij het kopiëren, zoals lapsi of verkeerde interpretaties van woordkeuze en zinsbouw. Daarnaast spelen redactionele ingrepen, bewerkingen door vertalers en aanpassingen aan een hedendaags taalgebruik een rol. Ook leggende en marginale annotaties, evenals bibliografische of schriftelijke extrabronnen, kunnen als variant bijdragen.

Typen varianten worden onderscheiden op basis van hun aard: orthografische varianten (verschillende spellingen), lexicale varianten (verschillende woordkeuzes of synoniemen), morfologische en syntactische varianten (verschillen in vorm of zinsstructuur), en interpunctie- of paragrafiële varianten. Minder expliciete varianten zijn inhoudelijke wijzigingen, zoals toevoegingen, weglatingen of reorderingen van passages.

In de studie van tekstvariantie wordt vaak gewerkt met de methode van de stemma codicum en een kritische uitgave. De stemma verklaart de verwantschappen tussen manuscriptengroepen en probeert de oorspronkelijke tekst zo nauwkeurig mogelijk te reconstrueren. Varianten leveren inzichten op over auteurskeuzes, drukgeschiedenis en interpretatie van de tekst.

De bestudeerde tekstdomeinen variëren van oude religieuze en seculiere literatuur tot moderne teksten. Tekstvariantie beïnvloedt interpretatie, canonvorming en vertaalbeslissingen, en blijft een centraal aandachtspunt in literaire en philologische disciplines.