taalsubsystemen

Taalsubsystemen zijn de functionele onderdelen van een taal die samen de productie en interpretatie van taal mogelijk maken. Ze vormen in de taalkunde vaak het conceptuele raamwerk voor hoe taal wordt verworven, verwerkt en gebruikt door sprekers en luisteraars. Een veelgebruikte indeling verdeelt taalsubsystemen in verschillende domenen die elkaar aanvullen.

De belangrijkste subsystemen zijn onder meer: fonologie, die zich bezighoudt met klankstructuren, fonemen, toonhoogte, klemtoon en intonatie; morfologie, die woordvorming en inflectie beschrijft; syntaxis, die de zinsopbouw en de grammaticale relaties binnen zinnen bepaalt; lexicon, het mentale woordenboek met woordbetekenissen en opslag van morfologische info; semantiek, die zich richt op betekenis van woorden en zinnen; pragmatiek, die het taalgebruik in context en implicatuur onderzoekt. Daarnaast wordt soms orthografie gezien als een apart subsystem voor geschreven taal, en in bredere analyses komen ook prosodie en discours (de structuur over meerdere zinnen) aan bod.

Deze subsystemen interageren sterk. Klank- en morfologische processen beïnvloeden elkaar bij woordvorming, syntaxis bepaalt welke betekenissingsrelaties mogelijk zijn, en pragmatiek verduidelijkt de bedoelde betekenis in een specifieke situatie. Er is aanzienlijke variatie tussen talen in hoe sterk elk subsystem tot uiting komt en hoe ze met elkaar verweven zijn.

In de taalkunde en taaltechnologie dient het concept van taalsubsystemen als raamwerk om taal te analyseren, vergelijken en modelleren. In traditionele natuurlijke-taalverwerking worden vaak aparte modules voor fonologie, morfologie, syntaxis en semantiek onderscheiden, terwijl moderne systemen steeds vaker end-to-end werken.