intonatie

Intonatie is het patroon van toonhoogtevariatie in gesproken taal. Het geeft informatie die niet direct uit de woorden zelf blijkt, zoals zinsbetekenis, nadruk, pragmatische intentie en emotionele houding. Door veranderingen in toonhoogte kunnen sprekers bijvoorbeeld aangeven of een uitspraak een vraag is, waar de nadruk ligt, of of informatie nieuws of contrasterend is.

Technisch gezien wordt intonatie gerealiseerd via de pitch, gemeten als de F0. Belangrijke bouwstenen zijn toonaccenten (hoog of laag op beklemtoonde syllables), grensaccenten aan het begin of einde van een intonatiefrase, en de algehele melodie van een intonatiefrase. De kern van de frase, vaak de nucleus genoemd, draagt vaak de belangrijkste informatie.

Intonatie verschilt van taal tot taal. In veel talen is intonatie primair verantwoordelijk voor pragmatische en grammaticale aspecten, terwijl de lexicale betekenis van woorden onveranderd blijft. Sommige talen, zoogenoemd tonale talen zoals Chinees, gebruiken toonhoogte ook lexicaal om woordbetekenissen te onderscheiden; intonatie speelt wel nog een rol voor zinsindeling en focus.

Onderzoek naar intonatie maakt gebruik van transcriptiesystemen zoals ToBI (Tone and Break Indices) om toonhoogteaccenten en grenstonen te annoteren. Intonatie is relevant voor spraaktechnologie (spraakherkenning en synthese), taalonderwijs en klinisch linguïstisch onderzoek.

In het Nederlands helpt intonatie bij het onderscheiden van ja/nee-vragen en open-vragen, bij het markeren van focus en bij het aangeven van contrasten tussen delen van een zin, met variatie tussen dialecten en sprekers.