staatsvormen

Staatsvormen zijn de manieren waarop politieke macht in een land georganiseerd en uitgeoefend wordt. Ze betreffen wie de soevereiniteit vertegenwoordigt, hoe de macht is verdeeld tussen instellingen zoals wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht, en welke grenzen de rechtsstaat aan die macht stelt. In de vergelijking gaat men uit van kenmerken zoals de legitimatie van de macht, de controlemechanismen en de mate van burgersparticipatie.

De belangrijkste categorieën zijn democratie, autocratie en oligarchie. Democratie wijst op regeringslegitimatie door het volk of via vrije en eerlijke verkiezingen, vaak gepaard gaande checks and balances tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke machten. Een parlementair stelsel kenmerkt zich doordat de uitvoerende macht voortkomt uit en afhankelijk is van het parlement; in een presidentieel stelsel functioneert de uitvoerende macht meestal los van de wetgevende macht. Constitutional monarchy onderscheidt een voornamelijk ceremoniële monarchie van een regerende democratische instituties, terwijl een absolute monarchie de macht vrijwel geheel bij één persoon plaatst. Oligarchie en aristocratie beschrijven systemen waarin een kleine groep of elite het política overwicht heeft.

Andere dimensies betreffen federal versus unitaire staten (de mate van regionale autonomie) en theocratische vormen (waar religieuze autoriteit doorslaggevend is). Er bestaan ook hybride en autoritaire regimes, waar verkiezingen plaatsvinden maar burgerlijke vrijheden beperkt blijven, en totalitaire regimes met uitgebreide controle over alle aspecten van het publieke en private leven.

Staatsvormen veranderen in de tijd en kunnen elementen uit meerdere vormen combineren. De indeling biedt vooral een handelingskader voor vergelijkende politieke analyse en historisch begrip.