situatieafhankelijke

Situatieafhankelijk is een adjectief dat aangeeft dat een eigenschap, uitkomst of gedrag afhankelijk is van de specifieke context waarin het zich voordoet. Het begrip wordt gebruikt om aan te geven dat resultaten of waarnemingen niet universeel gelden, maar variëren met omstandigheden zoals de omgeving, tijd, betrokken personen en de aanwezige randvoorwaarden.

In de sociale en psychologische wetenschappen wordt de term gebruikt om het onderscheid tussen trekkracht en situationele factoren aan te geven. Gedrag kan volgens dit idee meer of minder afhankelijk zijn van de situatie, waardoor generalisaties over gedrag mogelijk misleidend zijn. Het begrip wordt daarnaast toegepast in ondernemingen en beleid om aan te geven dat effectiviteit of uitkomsten sterk contextafhankelijk zijn.

Voorbeelden zijn onder meer consumentengedrag dat sterk varieert met prijs, promotie en winkelomgeving; medische behandelingen waarvan de werkzaamheid afhangt van patiëntkenmerken of omgevingscondities; beleidsmaatregelen die in bepaalde regio’s of tijdstippen wel werken maar elders minder effect hebben; en technische systemen die verschillend reageren op basis van invoercontext.

Methodologisch gezien wordt situatieafhankelijkheid bestudeerd door te letten op interacties tussen contextuele variabelen en hoofduitkomsten. Dit vergt vaak gestructureerde tests in verschillende settings en aandacht voor externe validiteit en generaliseerbaarheid. Synoniemen zijn contextafhankelijk of van de situatie afhankelijk, hoewel sommige vakgebieden preciezer onderscheid maken tussen factoren die zeker versus mogelijk afhankelijk zijn.

Zie ook: contextafhankelijkheid, contingentie, contextuele factoren.