samenstellende

Samenstellende is een bijvoeglijk naamwoord dat in de Nederlandse taalkunde wordt gebruikt om aan te geven dat twee of meer onderdelen samen eenheid vormen. De term wordt vooral toegepast op categorieën die elementen van gelijke rang met elkaar verbinden, zoals samenstellende voegwoorden en samenstellende zinsdelen.

Samenstellende voegwoorden zijn verbindingswoorden die twee zinsdelen of zinnen van gelijke rang aan elkaar koppelen en zo een samengestelde constructie vormen. Veelgebruikte samenstellende voegwoorden zijn onder andere en, of, maar, want en dus. Voorbeelden: “Ik liep naar huis en hij bleef staan.” “Zij leest een boek of een tijdschrift.” Deze voegwoorden brengen geen ondergeschikte clausule mee, maar verbinden opzichzelfstaande delen.

Samenstellende zinsdelen verwijzen naar constructies waarin twee of meer woordgroepen of zinsdelen als eenheid fungeren, vaak tot stand gebracht met een verbindende uitdrukking zoals “niet alleen … maar ook.” Voorbeeld: “Zij heeft niet alleen het rapport geschreven maar ook de presentatie voorbereid.” Zulke constructies zorgen ervoor dat onderdelen van de zin gelijkwaardig optreden.

Verschil met onderschikkende voegwoorden: onderschikkende voegwoorden (zoals omdat, terwijl, hoewel) introduceren een bijzin die afhankelijk is van de hoofdzin; samenstellende voegwoorden verbinden eerder elementen van gelijke rang en vormen zo een nevenschikkende structuur.

Gebruik en terminologie: in vakliteratuur komt de term samenstellende voor, maar in alledaagse taal spreekt men meestal over coördinerende of nevenschikkende verbindingen. De aanduiding benadrukt vooral de wijze waarop delen samen één grotere eenheid vormen.