reflektiviteit

Reflektiviteit is een concept dat verwijst naar het vermogen van een systeem, wetenschap of individu om zichzelf mee te nemen in zijn eigen proces of kennis. Het gaat om zelfverwijzing en zelfreflectie, waarbij het verschil tussen waarnemer en waargenomen niet volledig neutraal blijft. In het Nederlands wordt het vaak aangeduid als reflektiviteit of reflexiviteit, afhankelijk van de gebruikte terminologie.

In de sociale wetenschappen is reflectiviteit een belangrijke methodologische houding. Onderzoekers onderzoeken hoe hun eigen positie, vooronderstellingen en interacties met respondenten het onderzoeksproces en de interpretatie van gegevens kunnen beïnvloeden. Door reflexiviteit expliciet te maken, proberen zij bias te herkennen en de betrouwbaarheid van bevindingen te vergroten. Het begrip wordt ook gebruikt om de relationele aard van kennis te benadrukken: kennis ontstaat mede doordat onderzoekers en onderzochte partijen elkaar beïnvloeden.

In filosofie en logica heeft reflexiviteit te maken met zelfreferentie: elementen die naar zichzelf verwijzen en daarmee vaak paradoxen of bijzondere problemen oproepen. In taal- en semiotische studies duidt reflexiviteit op self-reference in taalgebruik en communicatieve handelingen, zoals performatieve uitingen die een situatie mede tot stand brengen.

In economie en sociologie wordt reflexiviteit ook toegepast op systemen waarin opvattingen en gedragingen van actoren de realiteit beïnvloeden. Een bekend voorbeeld is de theorie van reflexiviteit in financiële markten, zoals door George Soros besproken, waarin beleggersideeën market dynamics kunnen sturen en omgekeerd.

Kritisch gezien kan reflexiviteit leiden tot betrekkelijkheid en uitdagingen voor objectiviteit. Een evenwicht tussen reflexieve bewustwording en rigoureuze methode is daarom een centrale overweging in wetenschappelijke praktijken.