prefixwerkwoord

Prefixwerkwoord is een Nederlands term voor een werkwoord dat bestaat uit een stamwerkwoord en een prefix (voorvoegsel) dat de betekenis of het gebruik van het werkwoord wijzigt. Vaak gaat het om prefixes die richting, aspect of iemandhandeling aanduiden, zoals be-, ont-, ver-, en, bovendien, verschillende separabele voorvoegsels zoals op-, af-, uit-, door-, mee-, terug-, en aan-. Samen met de stam vormen deze combinaties een nieuw werkwoord met een eigen betekenis.

Een belangrijk onderscheid binnen prefixwerkwoorden is tussen scheidbare (separable) en niet-scheidbare (inseparable) prefixwerkwoorden. Bij scheidbare prefixwerkwoorden kan het voorvoegsel in de hoofdzin los van de stam staan: ik zet het op. In de infinitief blijft de verbinding echter bestaan: op te zetten. Bij niet-scheidbare prefixwerkwoorden blijft de prefix aan de stam gebonden en kan deze meestal niet los worden geplaatst, zoals begrijpen, ontkennen of miskennen.

Semantisch dragen prefixwerkwoorden vaak een verschil ten opzichte van de stam, soms met een duidelijk directioneel of aspectueel nuance. Zo kan opzetten betekenen “to zetten op” of figuurlijk “in werking zetten”, terwijl uitzoeken doorgaans het proces van selectie of identificatie aanduidt. Sommige prefixes leiden tot idiomatische betekenissen die niet eenvoudig uit de afzonderlijke delen af te leiden zijn.

In taalkundig onderwijs en lexicografie worden prefixwerkwoorden beschouwd als een belangrijke subcategorie van Nederlandse werkwoorden, omdat ze invloed hebben op woordvorming, zinsbouw en de interpretatie van zinnen. Zie ook: scheidbaar werkwoord, particle-verb, voorvoegsel.