ozonvorming

Ozonvorming is het proces waarbij ozon (O3) ontstaat in de atmosfeer. Er wordt onderscheid gemaakt tussen ozonvorming in de stratosfeer, de bovenste luchtlaag waarin de ozonlaag zit, en in de troposfeer, de lagere luchtlaag nabij het aardoppervlak. In de stratosfeer vindt ozonvorming plaats via fotochemische processen die de Chapman-cyclus worden genoemd: zonlicht splitst moleculaire zuurstof (O2) in zuurstofatomen, die vervolgens reageren met O2 om ozon te vormen. Ozon kan ook weer worden afgebroken door verdere fotolyse. De ozonlaag absorbeert een groot deel van de schadelijke UV-straling en beschermt zo het leven op aarde. Menselijke activiteiten hebben in het verleden geleid tot afname van de ozonlaag door ozonafbrekende stoffen, maar beleidsmaatregelen hebben bijgedragen aan herstel in veel regio’s.

In de troposfeer kan ozon ontstaan door fotochemische reacties tussen stikstofoxiden (NOx) en vluchtige organische stoffen (VOS), onder invloed van zonlicht. NO2 wordt door zonlicht omgezet en levert een zuurstofatoom dat reageert met O2 tot O3. VOS- en radicalereacties versnellen dit proces en maken netto ozonproductie mogelijk, vooral in stedelijke en industriële gebieden bij warm weer. Troposferische ozon is een luchtverontreinende stof die gezondheid beïnvloedt en landbouwopbrengsten kan schaden; het draagt ook bij aan smogvorming.

Beheer en beleid richten zich op het terugdringen van NOx- en VOS-emissies en op het monitoren van ozonconcentraties. Het begrip ozonvorming is daarmee cruciaal voor inzicht in luchtkwaliteit en de gezondheid van mens en milieu.