onvruchtbaar

Onvruchtbaar is een bijvoeglijk naamwoord uit het Nederlands dat aangeeft dat iemand of een organisme niet in staat is zich voort te planten of nakomelingen te krijgen. Het wordt gebruikt in biologische, medische en agrarische contexten. Hoewel het begrip vaak op mensen wordt toegepast, geldt het ook voor dieren en planten.

Medisch gezien wordt onvruchtbaarheid doorgaans gedefinieerd als het ontbreken van een zwangerschap na twaalf maanden onbeschermde gemeenschap, zonder voortgang in die periode. Men spreekt van primaire onvruchtbaarheid wanneer iemand nog nooit zwanger is geworden, en van secundaire onvruchtbaarheid wanneer er wel eerder een zwangerschap was maar nu niet meer. Oorzaken liggen bij zowel mannen als vrouwen en kunnen variëren van hormonale of ovulatoire stoornissen, verstopte eileiders en endometriose tot afwijkende spermakwaliteit, erfelijke factoren en leefstijlfactoren zoals roken, obesitas en chronische ziekten.

Behandeling en diagnostiek hangen af van de oorzaak. Een medische evaluatie door een huisarts, gynaecoloog of fertiliteitsarts is vaak de eerste stap. Mogelijke opties zijn leefstijlaanpassingen, medicijnen om ovulatie op gang te brengen, chirurgie voor anatomische problemen en kunstmatige voortplantingstechnieken zoals IUI (intra-uteriene inseminatie), IVF (in-viso fertilisatie) of ICSI (intracytoplasmatische sperma-injectie). In sommige gevallen kan donorgameten of donorschap en, bij vrouwen met blijvende onvruchtbaarheid, surrogacy aan de orde komen.

In de biologie en landbouw wordt onvruchtbaarheid ook gebruikt om organismen aan te duiden die onder bepaalde omstandigheden niet kunnen voortplanten. Hybride nakomelingen zijn vaak onvruchtbaar (bijvoorbeeld vele muilezels), en sommige plantenrassen zijn kunstmatig steriel om de bestuiving te beheersen. Een bekende toepassing is de Steriele Insecten Techniek (SIT) ter bestrijding van plaaginsecten.