nonhiërarchisch

Nonhiërarchisch is een term die wordt gebruikt om systemen, structuren of processen te beschrijven waarbij formele hiërarchische niveaus van autoriteit ontbreken of sterk beperkt zijn. Het verwijst naar benaderingen die macht onder de deelnemers verdelen en samenwerking boven top-down instructies plaatsen.

Kenmerkend voor nonhiërarchische modellen zijn onder meer vlakke of gedistribueerde besluitvorming, zelfsturing en rollen die kunnen ronddraaien of worden gedeeld. Besluitvorming berust vaak op consensus, instemming of democratische mechanismen in plaats van eenzijdige instructies. Transpantie, open communicatie en cross-functionele samenwerking komen doorgaans voor, net als flexibele regels en iteratieve processen.

De term is een Nederlandse calque van het Engelse non-hierarchical en verschijnt in management- en sociotechnische literatuur sinds het laatste kwart van de twintigste eeuw. In de praktijk komen nonhiërarchische vormen voor in uiteenlopende contexten, zoals softwareontwikkeling, ontwerp, non-profitsectoren, maatschappelijke bewegingen en sommige bedrijfs-teams. Bekende realisaties die met non-hiërarchische vormen geassocieerd worden, zijn onder andere holacracy en sociocracy, die gestructureerde maar verdelende autoriteit voorstellen met expliciete processen voor besluitvorming.

Kritiek ten aanzien van dergelijke praktijken richt zich op de uitdagingen bij het coördineren van grote of diverse groepen, de mogelijke onduidelijkheid over aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid, langzamere besluitvorming in sommige gevallen, en de behoefte aan uitgebreide training en cultuurverandering. Voorstanders voeren aan dat deze modellen creativiteit, wendbaarheid en betrokkenheid kunnen vergroten, vooral bij kennisintensief of innovatief werk.

Samengevat beschrijft nonhiërarchisch een spectrum van praktijken en systemen die structureel multi-agenten of collectief leiderschapsbevoegdheden inzetten ten opzichte van strikt op hiërarchie gebaseerde vormen van governance en werkorganisatie.