lipidenperoxidatie

Lipidenperoxidatie is het chemische proces waarbij lipiden, met name polyene vetzuren in membranen en lipoproteïnen, worden aangevallen door oxidanten zoals vrije zuurstof- of stikstofradicalen. Hierdoor ontstaan lipideperoxiden en verdere afbraakproducten. Het proces treedt op onder oxidatieve stress en kan zowel spontane als enzymatische routes volgen.

Het mechanisme verloopt in drie fasen: initiatie, propagatie en terminatie. Vrije radicalen starten de reactie door een onverzadigd vetzuur te beschadigen; tijdens de propagatie ontstaan lipidehydroperoxiden (LOOH) die verder kunnen afbreken tot schadelijke verbindingen zoals malondialdehyde (MDA) en 4-hydroxy-nonenal (4-HNE). Deze afbraakproducten kunnen lipiden, eiwitten en nucleïnezuren beschadigen, de membraanstructuur verstoren en celfuncties beïnvloeden.

Lipidenperoxidatie speelt een rol in fysiologische signaalprocessen, maar bij overmatige oxidatie is het conceptueel betrokken bij veroudering en verschillende ziekten, waaronder atherosclerose en neurodegeneratieve aandoeningen. Het is ook centraal in ferroptose, een ijzerafhankelijke vorm van gereguleerde celmoord die afhankelijk is van lipidperoxidatie.

Detectie en evaluatie gebeuren met biomarkers zoals malondialdehyde, 4-HNE en F2-isoprostanen. TBARS-assays geven vaak een ruwe indicatie (MDA), maar LC-MS/ GC-MS-methoden leveren betere specificiteit en gevoeligheid voor lipid peroxidation producten.

Factoren die lipidenperoxidatie bevorderen zijn onder meer een hoog gehalte aan poly onverzadigde vetzuren, rook, UV-straling, metalen en hoge temperatuur. Antioxidanten zoals vitamine E, vitamine C, glutathione en enzymatische systemen (bijv. GPx4) beperken peroxidatie. Voeding, opslagomstandigheden en gezondheidsstatus beïnvloeden de mate van lipidenperoxidatie.