deelwoordachtige

Deelwoordachtige is een term uit de Nederlandse grammatica die wordt gebruikt voor woorden die op een deelwoord lijken of een vergelijkbare functie hebben, maar niet als volwaardige deelwoorden in de syntaxis functioneren. In de meeste gevallen gaat het om vormen die uit werkwoorden zijn afgeleid en die als bijvoeglijke of bijwoordelijke elementen optreden.

De bekendste voorbeelden van deelwoordachtige vormen zijn afleidingen met de uitgang -end of -ende, zoals lopende, zingende, werkende en zittende. Deze woorden kunnen vóór een zelfstandig naamwoord staan en fungeren dan als bijvoeglijke bepalingen: de lopende band, een zingende zanger, de zittende reizigers. Ze geven een eigenschap of toestand weer en dragen bij aan de beschrijving van het genoemde noun.

Naast strikt vormen met -end/-ende komen ook gevallen voor waarin een voltooid deelwoord of een andere afleiding als adjectief functioneert en in die zin deelwoordachtig genoemd kan worden. In die gevallen gaat het om adjectivatie: het woord draagt een beeld dat aan een deelwoord doet denken, maar het vormt geen aparte finite werkwoordsvorm in de zin.

Het begrip wordt vooral gebruikt in de descriptieve grammatica om vormen te duiden die zich gedragen als participles in vorm of functie, maar die binnen een zin niet als de kern van een verledens of tegenwoordige tijd functioneren. Het onderscheid tussen echte deelwoorden en deelwoordachtige vormen kan subtiel zijn en hangt af van de positie in de zin en de manier waarop ze met andere woorden samenwerken.

Zie ook: Deelwoord, Onvoltooid deelwoord, Voltooid deelwoord, Bijvoeglijke bepaling, Participium.