afhankelijkheidseffecten

Het afhankelijkheidseffect is een begrip uit de economische en sociologische literatuur dat verwijst naar een verschijnsel waarbij de productie, distributie en reclame van goederen en diensten de voorkeuren en behoeften van consumenten beïnvloeden, waardoor mensen afhankelijk raken van voortdurende consumptie. Het concept werd gepopulariseerd door John Kenneth Galbraith in The Affluent Society (1958). Volgens Galbraith creëren producenten via marketing, reclame en productontwikkeling behoeften die mensen anders niet noodzakelijk zouden hebben; de vraag wordt hierdoor niet uitsluitend bepaald door wat mensen echt nodig hebben, maar ook door wat de industrie hen laat willen.

Kernmechanismen van het afhankelijkheidseffect zijn onder meer reclame die aspiraties opwekt, productinnovatie die nieuwe behoeften suggereert, en vernieuwing die veroudering van producten stimuleert. Ook krediettstructuren maken aanschaf makkelijker, terwijl sociale vergelijking en het zoeken naar status consumptie kunnen aanwakkeren. Door deze processen kan de economie groeien, maar ontstaan er ook maatschappelijke kosten, zoals verspilling, milieu-impact en een verschuiving van werkelijk belangrijke waarden naar materiële consumptie.

Het begrip roept vragen op over de mate waarin voorkeuren aangeboren of cultureel bepaald zijn en in hoeverre bedrijven invloed hebben op individuele wensen. Critici beweren dat niet alle consumptie door manipulatie ontstaat en dat consumenten ook actieve keuzes maken. Desalniettemin speelt het afhankelijkheidseffect nog steeds een rol in discussies over reclamepraktijken, consumentenkrediet, sociale ongelijkheid en duurzaamheidsbeleid, en fungeert het als een lens om de relatie tussen productie en menselijke wensen te onderzoeken.