Zelfversterking

Zelfversterking is een psychologisch proces waarbij iemand zichzelf beloont of op een andere manier versterkt voor het vertonen van gewenst gedrag, met als doel de kans op herhaling te vergroten. Het concept steunt op principes uit operante conditionering en zelfregulatie-theorieën: in plaats van beloningen van anderen te ontvangen, regelt iemand zijn eigen beloning na het voldoen aan vooraf vastgestelde criteria, zoals voltooide taken, behaalde doelen of gedrag dat aansluit bij langetermijndoelen.

Het werkingsmechanisme berust op contingentie: door consequent gedrag te koppelen aan beloningen of positieve emoties, wordt motivatie versterkt en gewoontevorming bevorderd. Beloningen kunnen materiële vormen zijn (pauze, traktatie) of immaterieel (trots, een gevoel van bekwaamheid, interne waardering). Beloningen dienen onmiddellijk en duidelijk te zijn zodat de associatie met het gewenste gedrag wordt versterkt.

Toepassingen omvatten educatie, sport, werk en therapie, waar zelfversterking wordt ingezet om leer- en gedragsdoelen te ondersteunen. Het kan de zelfeffectiviteit vergroten en zelfregulatie bevorderen, maar er bestaan ook risico’s: bij een zware nadruk op externe beloningen kan de intrinsieke motivatie juist afnemen of vervormen (overjustificatie-effect).

Kritiek en overwegingen richten zich op autonomie en motivatie. Aangezien zelfversterking de perceptie van controle en keuzevrijheid kan beïnvloeden, is het belangrijk een evenwicht te vinden tussen externe beloningen en interne waarden, feedback en educatieve context.

Zie ook: zelfregulatie, zelfdiscipline, bekrachtiging, motivatie, conditionering, zelfevaluatie.